Doen en blijven doen

Vaak werkt de therapeut met een patiënt toe naar ander gedrag. De therapeut werkt bij voorbeeld toe naar:

  • Dingen doen,
  • Dingen niet meer doen of
  • Dingen anders doen.

De begeleiding van een patiënt is erop gericht dat deze gezond gedrag gaat uitvoeren en dat blijft doen. De therapeut werkt toe naar therapietrouw of compliance. Dat vergt een proces van gedragsverandering.

In Doen en blijven doen wordt het proces aan de hand van een stappenmodel van gedragsverandering beschreven: de stappenreeks van voorlichting. De therapeut heeft daarbij een rol als coach en motivator, maar de patiënt is uiteindelijk de gedragsveranderaar.
Doen en blijven geeft een beschrijving van de afzonderlijke stappen van de stappenreeks: openstaan, begrijpen, willen, kunnen, doen en blijven doen. De stappen worden verduidelijkt aan de hand van casuïstiek.
Naast de stappenreeks spelen ook persoonsgebonden factoren van de patiënt en van de therapeut, de zogenaamde P-factoren, een grote rol bij gedragsverandering. De persoonsgebonden factoren zijn: demografische kenmerken, locus of control, stijlen van attributie, stress en stijlen van coping, emotionele gesteldheden, pijn en somatisatie. Ook de persoonsgebonden factoren worden afzonderlijk beschreven en verduidelijkt aan de hand van casuïstiek.
De stappenreeks en de persoonsgebonden factoren bieden een handvat voor voorlichting op maat: voorlichting die op de persoon en zijn doelen is afgestemd. Compliance zal hierdoor eerder tot stand komen.

Doen en blijven doen richt zich in eerste instantie op studenten en beroepsbeoefenaren van paramedische beroepen zoals fysiotherapie, ergotherapie, logopedie, podotherapie en oefentherapeuten Cesar en Mensendieck. Ook andere beroepsgroepen kunnen mogelijk gebruik maken van het ontwikkelde gedachtegoed.
 
P-factoren

De persoonsgebonden factoren zijn:

  • Demografische kenmerken,
  • Locus of control,
  • Stijlen van attributie,
  • Stress en stijlen van coping,
  • Emotionele gesteldheden als een fase in verwerkingsprocessen, maar ook als afzonderlijke emoties zoals agressie, angst en depressie,
  • Pijn,
  • Somatisatie.

De stappenreeks van voorlichting biedt een overzichtelijke methode om de patiënt te begeleiden bij de beoogde gedragsverandering. De persoonsgebonden factoren, ofwel P-factoren, kleuren de stappenreeks. Hoe een patiënt omgaat met gezondheidsgedrag kan in kaart gebracht worden met behulp van de P-factoren. Het centrale begrip achter de P-factoren is de Locus of Control. De patiënt zal in meerdere of mindere mate sturend in het leven staan betreffende zijn gezondheidssituatie. Deze manier van omgaan met de gezondheidssituatie stuurt de stijlen van attributie, stress en stijlen van coping, speelt een grote rol bij het ontstaan van bepaalde emotionele gesteldheden, het omgaan met pijn en bij het ontstaan van somatisatie.

Niet alleen de persoonsgebonden van de patiënt zijn van invloed op het proces van gedragsverandering, ook de persoonsgebonden factoren van de therapeut zullen daar op van invloed zijn.

De persoonsgebonden factoren zijn opgenomen in het psychologisch begrippenkader van het MeerDimensionaal Belasting-Belastbaarheidsmodel.
 
Stappenreeks

De stappenreeks biedt een handvat voor paramedici om de patiënt te begeleiden naar meer zelfmanagement. Samen doorlopen zorgverlener en de patiënt de stappen Openstaan (factoren van de patiënt die een openstaan voor de behandeling in de weg staan), Begrijpen (factoren die een rol spelen bij de kennisoverdracht), Willen (motivatie), Kunnen (vooraf ingeschatte factoren die een belemmering vormen voor het feitelijke doen), Doen (de gedragsuitvoering en eventuele barrières daarbij) en Blijven doen (factoren die een rol spelen bij gedragsbehoud).
Door steeds het overleg te zoeken met de patiënt, kan dit op elk moment van het therapeutische proces betekenen dat de therapeutische koers aangepast kan worden. De stappenreeks is daarbij meer een ordenend denkkader dat voorlichtingsmomenten herkenbaar en hanteerbaar maakt, dan een model dat strikt chronologisch toegepast dient te worden. In de praktijk van alledag van de hulpverlener heeft de stappenreeks als mogelijk voordeel boven de andere modellen, dat door het woordgebruik van de patiënt en van de fysiotherapeut vaak al duidelijk wordt aan welke stap of stappen aandacht gegeven zou moeten worden.

De stappenreeks van voorlichting is opgenomen in de KNGF richtlijnen en in de richtlijnen van de vereniging van oefentherapeuten Cesar en Mensendieck.